गुरु गोरखनाथसंग गोर्खाको साइनो सम्वन्ध निकै प्राचिन रहेको र उहाँकै नामबाट यस भूगोलको नाम गोर्खा रहेको विश्वास गरिन्छ । ऐतिहासिक तथ्य र प्रमाणका आधारमा गोरखनाथको जन्म र मृत्यु गोर्खामा देखिएको छैन यद्यपि त्यस समयमा आजको सिंगो नेपालमा नाथ सम्प्रदायको बर्चस्व देखिन्छ ।
मत्स्यन्द्र नाथ,पशुपतिनाथ,स्वयंभुनाथ,गोरखनाथ,मुक्तिनाथ हुँदै हालको पश्चिम जुम्ला तत्कालिन खसराज्यको दबदवा रहेको कर्णालीमा चन्दन नाथ र त्यो भन्दा पर कुनै वेला अमरसिंह थापा र बलबद्र कुँवरहरुको कप्तानीमा नेपाल राज्यमा गाभिएको हालको भारतको उत्तरपश्चिम इलाकामा रहेका बद्रीनाथ,केदारनाथ,अमरनाथ नामकारण गरिएका तिर्थस्थलहरु सम्मलाई आधार मान्ने हो भने त्यो समयलाई नाथ साम्राज्यको युग भन्न सकिन्छ ।
गुरु गोरखनाथ संगको कुनै न कुनै साइनो र सम्बन्धकै कारण गोर्खामा गुरु गोरखको प्रभाव रहेको हुनसक्छ भन्ने मान्यता वलियो छ । संभवतः गोरखा जिल्लामा रहेको एउटा गुफामा मनाइने रोट उत्सव त्यसको एउटा वलियो प्रमाण हो । प्रत्यक बर्ष वैसाख पूर्णिमाका दिन निकै हर्षोल्लास सहित मनाइने रोट पर्व त्यहि गुफा स्थित गुरु गोरखको मुर्ति र पदचिन्हसंग सम्वन्धित मानिन्छ । गोरखनाथले त्यहि गुफामा वसेर तपस्या गरेकाले त्यहाँको नाम गोर्खा राखिएको जनश्रुती छ ।
तर केहि आधुनिक इतिहासकारहरु भने गुरु गोरखनाथ राम र कृष्णजस्तै काल्पनिक पात्र हुन भन्ने दावा गर्छन् । पूर्वीय दर्शन,धर्म,सँस्कृति र सभ्यताका अध्यता इतिहासकारहरुका बुझाइमा राम,कृष्ण,गुरु गोरखनाथ लगायत भारतीय उपमहाद्धिपमा जति पनि पुज्य देवता वनेका छन् उनीहरु आफ्नो युगका सर्वाधिक शक्तिशाली र सत्यका पक्षपाती हुन् । उनीहरुको न्याय,निष्पक्षता,आँट,शाहस, विचार र व्यवहारसंग जोडिएका असल चरित्रले उनीहरुको देवत्वकरण गरिएपनि उनीहरु काल्पनिक पात्र भने थिएनन् भन्ने मत राख्छन् । केहि इतिहासकारहरुले गुरु गोरखनाथको अस्तित्व ९ वौं शताव्दीको मध्यबाट रहेको ठान्दछन् ।
गुरु गोरखनाथको जन्मका बारेमा सनातन पञ्चांग क्यालेण्डर भन्छ उहाँ सबै युगमा जिवित हुनुहुन्थ्यो र उहाँले राम र कृष्णसंग पनि सम्पर्क स्थापित गर्नु भएको थियो । कतिपएले उनलाई दत्तात्रेयका शिष्य मच्छिन्द्रनाथको आर्शिवादले एक साधारण स्त्रिबाट जन्मेको विश्वास गर्छन् । जे होस त्यहि नाथ सम्प्रदायका गोरखनाथसंग जोडिएको गोर्खा आजको आधुनिक नेपालको इतिहासमा नायकको भूमिकामा देखिने गरेको छ । यसर्थ गोर्खा को पहिलो सपना नाथ साम्राज्यको सपना हो । जुन वंशज तिर्थस्थल बन्यो, मुर्ति बन्यो,पूज्य बन्यो,सिक्कामा अंकित बन्यो । आस्था,धर्म,सँस्कृति र परम्परा बन्यो संभवत त्यो यस उपमहाद्धिपकै सबैभन्दा शक्तिशाली र स्मृतियोग्य सम्प्रदाय वा साम्राज्य हो ।
